dr Andrzej Gierszewski
Muzeum Gdańska
Data publikacji 17:04
Bursztyniarstwo kurpiowskie z wizytą w Gdańsku
Ponad 200 przedmiotów reprezentujących bursztyniarstwo kurpiowskie XVIII–XXI wieku będzie można zobaczyć na nowej wystawie czasowej w Muzeum Bursztynu w Gdańsku. Wystawa – przybliżająca regionalne tradycje Polski wpisane na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego prowadzoną przez Narodowy Instytut Dziedzictwa – potrwa do 1 października 2023 roku.
– Puszcza Zielona, zwana też Kurpiowską, słynęła z bursztynu, który tam od wieków wydobywano i obrabiano. Dzisiaj pozostały zaledwie trzy rodziny: Bziukiewiczów, Bałdygów i Konopków, które kontynuują tradycje pozyskiwania i obróbki bursztynu. W 2022 roku dostrzeżono wartość tego fenomenu i wpisano go na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Narodowego Instytutu Dziedzictwa – mówi Waldemar Ossowski, dyrektor Muzeum Gdańska. – Muzeum Bursztynu w Gdańsku powstało z myślą o tym, by nie tylko przybliżać tradycje naszego miasta – Światowej Stolicy Bursztynu, ale opowiadać o fenomenie złota Bałtyku w kontekście całego znanego nam świata. Tym razem zwracamy się jednak w kierunku wartości regionu, który może być ciekawym źródłem inspiracji dla przyszłych pokoleń bursztynników czy projektantów biżuterii oraz informacji i ciekawostek dla zwiedzających.
W sali wystaw czasowych Muzeum Bursztynu zaprezentowane zostanie ponad 200 eksponatów z XVIII–XXI wieku wypożyczonych z Muzeum Północno-Mazowieckiego w Łomży, Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce, Muzeum Ziemi PAN w Warszawie oraz Fundacji Adama Chętnika. Wystawę uzupełnią materiały audiowizualne, filmy oraz legenda opowiedziana w gwarze kurpiowskiej. W „Kąciku dla dziecka” najmłodsi będą mogli pokolorować strój Kurpianki.
Patron Honorowy nad wystawą objęli: Adam Struzik – Marszałek Województwa Mazowieckiego, dr Artur Kosicki – Marszałek Województwa Podlaskiego, Narodowy Instytut Dziedzictwa oraz Związek Kurpiów.
Dwa wesela, pogrzeb… i nie tylko
Umiejętność pozyskania i obróbki bursztynu była i jest przekazywana ustnie oraz podczas bezpośredniej nauki u mistrza. Od XIX w. bursztyn stanowił stały element zwyczajów kurpiowskich, a wyroby bursztynowe wykonywane przez miejscowych twórców – obowiązkowy element stroju kurpiowskiego.
– Najpopularniejszymi wyrobami były korale złożone z płaskich paciorków. Zwyczajowo Kurpianka miała trzy sznury korali, różnej długości i wielkości paciorków, a największy z nich powinien był zawierać, tzw. wścibki, czyli inkluzje, które przynosiły szczęście i powodzenie. Najdłuższe korale często zdobiono zawieszkami z medalionem, zwanym mentalem. Miał on najczęściej kształt serca z ząbkowanymi lub gładkimi brzegami, był dekorowany dwustronnie, z jednej strony przeważnie wyrzeźbionym lub wyrytym krzyżem. Przekazywane z pokolenia na pokolenie mentale stanowiły rodowy majątek – dodaje Renata Adamowicz. – Bursztyn wykorzystywano też do tworzenia ,,gryzaków” w formie płaskiej obręczy dla niemowląt. Wnętrza chat ozdabiano wieszanymi u sufitu dekoracjami, tzw. pająkami i kiercami, złożonymi z bursztynu, szyszek i słomy.
Najstarszy na wystawie sznur korali pochodzi z XVIII wieku. Nazywany jest ,,pogrzebowym”, ponieważ został znaleziony w grobie Kurpianki. Poza nim można będzie podziwiać kilka XIX-wiecznych bursztynowych naszyjników, noszonych m. in. na weselach. Wiele z nich wraz z przemijającą modą uległo zniszczeniu, przykładowo tłuczono je jako kadzidło do kościelnych trybularzy.
Kołowrotek w akcji. Kurpiowskie spotkania w ramach Akademii Bursztynu
Z okazji wystawy Stanisława i Tadeusz Konopkowie przekażą do zbiorów Muzeum Gdańska kołowrotek służący ich rodzinie od dekad do produkcji wyrobów bursztynowych. W ramach spotkania z cyklu Akademia Bursztynu 29 czerwca 2023 roku zaprezentują na muzealium techniki obróbki bursztynu.
Drugie ze spotkań poświęconych bursztyniarstwu kurpiowskiemu odbędzie się 28 września 2023 roku. Poprowadzi je dr Jerzy Jastrzębski z Muzeum Północno-Mazowieckiego w Łomży, a tematem będzie historia regionu i wyrobów prezentowanych na wystawie.
Oba spotkania rozpoczną się o godz. 17.00, pierwsze w sali wystaw czasowych na poziomie „0”, a wrześniowe w Sali Edukacyjnej Muzeum Bursztynu.
Wystawa czasowa potrwa do niedzieli, 1 października 2023 roku. Informacje o godzinach otwarcia i cenach biletów dostępne są na stronie internetowej Muzeum Gdańska.
Bursztyniarstwo kurpiowskie z Puszczy Zielonej. Wystawa czasowa
- Kiedy: 29 czerwca - 1 października 2023
- Gdzie: Muzeum Bursztynu, sala wystaw czasowych, ul. Wielkie Młyny 16
- Godziny otwarcia i ceny: link
- Uwagi: od 3 lipca do 2 września 2023 roku Muzeum będzie czynne do godz. 20.00
Akademia Bursztynu 7: O bursztynie, zwyczajach i wyrobach kurpiowskich
- Kiedy: 29 czerwca 2023 (czwartek), godz. 17.00
- Gdzie: Muzeum Bursztynu, poziom "0", ul. Wielkie Młyny 16
- Prowadzący: Stanisława i Tadeusz Konopkowie z Kądzieli na Kurpiowszczyźnie
