dr Andrzej Gierszewski
Muzeum Gdańska
Data publikacji 14:13
Debata w przeddzień 80. rocznicy powrotu Gdańska w granice Polski
W przeddzień 80. rocznicy powrotu Gdańska w granice Polski odbędzie się debata poświęcona wydarzeniom z marca 1945 roku. Spotkanie będzie okazją do refleksji i wspólnej rozmowy nad dramatycznym przełomem, który kończył się niemiecki okres dziejów miasta i rozpoczął nową rzeczywistość w granicach powojennej Polski.
Debata będzie składała się z dwóch części. W pierwszej prelegenci omówią sytuację w Gdańsku tuż przed jego zdobyciem przez Armię Czerwoną – losy mieszkańców, atmosferę miasta oraz konsekwencje nadchodzących zmian. W drugiej części rozmowa skupi się na pierwszych dniach po przejęciu miasta przez nową administrację, próbach organizacji życia i przemianach społecznych.
Podczas wydarzenia przytoczone zostaną mało znane relacje naocznych świadków wydarzeń 1945 roku, np. Piero Radealliego – włoskiego lekarza, internowanego przez Niemców, który pracował w obozach jenieckich w Gdańsku, czy Janiny Siemianowskiej-Winkel – germanistki, która po wojnie była wykładowczynią na Politechnice Gdańskiej.
– Potem już na kilka dni przed samym zdobyciem Gdańska, nastąpił chaos, wszystko się waliło, zaopatrzenie, domy; straszny był czas – tak zapamiętała marzec 1945 roku Budzimira Wojtalewicz-Winke, córka polskiego bankowca, uczestniczka powstania warszawskiego. – Gdańsk ogłoszono twierdzą, do ostatniego żołnierza miasto miało się bronić. To było „piekło na ziemi”. Od paru dni przebywałyśmy w piwnicy w domu babci. Czekałyśmy na koniec wojny, a babcia na swego męża, gdyż do końca wierzyła, że powróci z obozu w Stutthofie. Gdańsk płonął. Gdy wyszłam na ulicę po bombardowaniu, tyle domów leżało w gruzach, palił się Kościół Mariacki. W pewnym momencie znów nadleciały samoloty, nie zdążyłam wrócić do domu, gdy wpadłam do jakiegoś korytarza parę domów bliżej od mego miejsca zamieszkania. Wszystkie drzwi były w tym korytarzu pozamykane, ani to wejść na dół, ani w górę. Cały dom chwiał się od podmuchów spadających bomb zapalających.
W relacjach świadków wyłania się obraz miasta jako miejsca chaosu, strachu i zniszczenia, a jednocześnie przestrzeni, w której ludzie usiłowali odnaleźć się w nowej rzeczywistości. Przed ofensywą sowietów dominowały strach i niepewność, w jej trakcie – chaos i przemoc, a po niej – pustka, konieczność przystosowania się do nowej rzeczywistości i ścieranie się różnych grup społecznych.
– Po prawie sześciu latach pobytu w hitlerowskich obozach koncentracyjnych wracałem do Gdańska …. Peron Dworca Głównego – bez zadaszenia, gmach dworca wypalony, za nim ruiny i szkielety domów. Patrzyłem na ten widok jak sparaliżowany – wspominał Leon Lendzion, więzień obozów koncentracyjnych, absolwent Gimnazjum Polskiego w Gdańsku. – Pierwszą osobą, którą spotkałem na peronie, był dyżurny ruchu Leon Jankowski, kolega szkolny mojego starszego brata Maksymiliana. Przywitał mnie słowami: „W samym Gdańsku nie masz czego szukać, tu tylko ruiny”. Od niego dowiedziałem się, że moja matka i siostra mieszkają w Lipcach (Gute Herberge), mój szwagier, Antek, pełnił służbę w tym samym dniu przy Bramie Oliwskiej. […] Po skończonej służbie wybraliśmy się, objuczeni bańkami z zanieczyszczonym olejem jadalnym i przypalonym cukrem, nie wiadomo skąd zdobytym, w drogę do Lipiec.
Wydarzenie jest otwarte dla publiczności. Organizatorzy przewidują możliwość zadawania pytań i krótkiej dyskusji na zakończenie spotkania.
W debacie udział wezmą:
- dr hab. Marcin Zaremba – historyk, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, badacz najnowszej historii Polski, autor książki Wielka trwoga. Polska 1944–1947, laureat Nagrody im. Jerzego Turowicza.
- dr hab. Sylwia Bykowska – historyczka specjalizująca się w dziejach PRL i procesach ludnościowych w Gdańsku po 1945 roku, laureatka Nagrody Klio II stopnia (2024) za książkę Między migracją a integracją. Społeczeństwo Gdańska w latach 1945-1960.
- Piotr Małecki – historyk, były dziennikarz radiowy i telewizyjny, twórca popularnego kanału YouTube Powojnie, który śledzi ponad 310 tysięcy subskrybentów.
Rozmowę poprowadzi prof. dr hab. Cezary Obracht-Prondzyński, socjolog, antropolog i historyk, ekspert w dziedzinie historii Pomorza i problematyki mniejszości narodowych.
Powrót Gdańska w granice Polski – 80. rocznica
- Kiedy: 27 marca 2025 (czwartek), godz. 17:00-18:30
- Miejsce: Ratusz Głównego Miasta, Wielka Sala Wety, ul. Długa 46/47
- Wstęp: wolny
- Ilość miejsc siedzących: 100
- Wejście: od 16.40 przez przedproże Ratusza Głównego Miasta (ul. Długa)
Piotr Małecki – historyk i były dziennikarz radiowy i telewizyjny. W 2020 roku, podczas pandemii, założył kanał YouTube „Powojnie”, poświęcony historii świata po 1945 roku. Jego treści przyciągnęły ponad 310 tysięcy subskrybentów.
Sylwia Bykowska – doktor habilitowana, historyczka specjalizująca się w dziejach PRL, procesach ludnościowych w Gdańsku po 1945 roku oraz stosunkach narodowościowych na tzw. ziemiach odzyskanych. Laureatka Nagrody Klio II stopnia w kategorii monografii naukowej (2024) za książkę Między migracją a integracją. Społeczeństwo Gdańska w latach 1945-1960.
Marcin Zaremba – dr. hab., profesor Uniwersytetu Warszawskiego, historyk, badacz najnowszej historii Polski. Pracownik Instytutu Studiów Politycznych PAN. Autor m.in. książki Wielka trwoga. Polska 1944–1947, za którą otrzymał Nagrodę im. Jerzego Turowicza (2015).
Cezary Obracht-Prondzyński, prof. dr hab., socjolog, antropolog, historyk. Zainteresowania badawcze dotyczą głównie problematyki mniejszości narodowych i etnicznych, kulturowych problemów współczesności, kultury Kaszub i Pomorza, polityki regionalnej. Jest autorem lub współautorem 30 książek, redaktorem lub współredaktorem ponad 20, autorem kilkuset artykułów naukowych, popularnonaukowych, publicystycznych.
